«چشم چران» (Peeping Tom) نام فیلمی انگلیسی، ساخته شده در سال 1960، به کارگردانی مایکل پاول (Michael Powell) است. شخصیت اصلی این فیلم مرد جوانی است که در یک استودیوی فیلم سازی کار می کند و به انواع پارافیلیا (گرایشات جنسی غیر جریان اصلی/ ناهنجارانه)، از جمله اسکوپتوفیلیا (چشم چرانی) مبتلا است. فیلم چشم چران با توجه به موضوع تابو وار، فیلمنامه ی قوی، تکنیک های سینمایی استفاده شده در آن، و خود ارجاعی اش به رسانه ی سینما، با در نظر گرفتن تاریخ ساخته شدنش، اثری خاص و بی نظیر است. در این مقاله قصد دارم به بررسی و تحلیل این فیلم فوق العاده زیبا بپردازم.

پوستر فیلم چشم چران

 
درباره ی فیلم چشم چران (Peeping Tom)

عناون این فیلم به انگلیسی «Peeping Tom» است. ترجمه ی کلمه به کلمه ی آن می شود «تام چشم چران»، اما در واقع «Peeping Tom» اصطلاحی عامیانه در انگلیسی است که به فردی گفته می شود که علاقه به چشم چرانی یا دید زدن دیگران دارد. در واقع به وجود آمدن چنین اصطلاحی در انگلیسی مشابه اصطلاح «فاطی کاماندو» در فارسی است!

کاراکتر اصلی این فیلم مرد جوانی به نام مارک لوئیس (Mark Lewis) با هنرنمایی کارل بوم (Carl Boehm) است که روز ها در یک استودیوی فیلم سازی به عنوان دستیار فیلم بردار، و همچنین به عنوان عکاس در یک استودیوی تولید عکس های پوررنوگرافیک کار می کند، ولی شب ها دست به قتل هایی غیر عادی بخاطر اختلالات روانی و گرایش های جنسی اش می زند.

مارک لوئیس شخصیت اصلی فیلم چشم چران

در زمان اکران چشم چران در سال 1960، همانطور که می توان انتظار داشت، این فیلم مورد ارزیابی بسیار منفی منتقدین قرار گرفت، که باعث تیره شدن کارنامه ی مایکل پاول، کارگردان این فیلم، شد. اما بعد ها با ارزیابی مجدد توسط دیگر منتقدین، از این فیلم به عنوان یک شاهکار یاد شد، به طوری که انستیتوی فیلم بریتانیا آن را جز بهترین فیلم های تاریخ سینمای بریتانیا فهرست کرد (مقاله ی «Peeping Tom) film)» در ویکیپدیا).

با توجه به سانسور هایی که در آن زمان در مورد تولیدات سینمایی اعمال می شد، پرداختن به موضوع اختلالات جنسی، آن هم تا این حد بی پرده، اقدامی شجاعانه و بی بدیل توسط کارگردان این فیلم است. دقت داشته باشیم این فیلم در اولین سال دهه ی 60 میلادی ساخته شده و بنابراین چند سال پیش از موج فیلم های ساختار شکنانه ی این دهه به وجود آمده. حتا صرف نظر از پیشگام بودن فیلم چشم چران، این فیلم حتا تا به امروز به عنوان اثری تازه و تاثیر گذار باقی مانده.

 
مشخصات تکنیکی فیلم چشم چران (Peeping Tom)

تهیه کننده و کارگردان: مایکل پاول

فیلمنامه نویس: لیو مارکس (Leo Marks)

بازیگران اصلی: کارل بوم، موارا شیرر (Moira Shearer)، انا مسی (Anna Massey)

سینماتوگرافی: اتو هلر (Otto Heller)

تدوین: نورین اکلند (Noreen Ackland)

موزیک: برایان ایسدیل (Brian Easdale)

تاریخ اکران: 7 آوریل 1960

زمان: 101 دقیقه

رنگ: رنگی (ایستمن) و در بعضی بخش ها سیاه و سفید

http://sinarium.com/wp-content/uploads/2018/06/Peeping-Tom-1960-Sinarium.com-Trailer.mp4

 
سیناپس فیلم چشم چران (Peeping Tom)

مارک لوئیس مردی جوان است که در یک استودیوی فیلم سازی به عنوان دستیار فیلم بردار (به طور دقیق تر تنظیم کننده ی فوکوس لنز )، و همچنین به عنوان عکاس در یک استودیوی غیر رسمی تولید عکس های پوررنوگرافیک کار می کند. او که به نوعی ناهنجاری جنسی به نام اسکوپوفیلیا (یا اسکوپتوفیلیا)، که به طور عامیانه به آن «چشم چرانی» نیز اطلاق می شود، در کنار دیگر ناهنجاری های جنسی و روانی مبتلا است، شب ها دست به قتل زنان جوانی می زند و از کشتن آن ها فیلم می گیرد.

(اگر فیلم را ندیده اید جهت لو نرفتن داستان باقی سیناپس را نخوانید.)

اولین قربانی مارک لوئیس

مارک به عنوان اولین اقدامش به قتل، زن روسپی یی را انتخاب می کند، در حالی که با دوربین هندی کمی از لحظه ی کشتن او فیلم می گیرد. سپس در خانه اش همان فیلم را با دستگاه آپارت شخصی اش تماشا می کند. صبح روز بعد به همان مکان بر می گردد و از جمعیت شوکه شده یی که مشغول تماشای حمل جنازه ی زن از آپارتمانش هستند فیلم می گیرد.

او سپس به مغازه ی محل کارش که _علاوه بر فروختن مطبوعات، سیگار، و تنقلات_ عکس های پوررنوگرافیک می فروشد، می رود. در طبقه ی بالای این مغازه استودیوی ساده ی عکاسی یی وجود دارد که در آن دو زن در حال آراستن خودشان برای گرفتن عکس های سککسی هستند. مارک از یکی از زن ها عکس می گیرد، اما زن دوم حاضر نیست به او نگاه کند. در حالی که ابتدا فکر می کنیم زن دوم از گرفتن این طور عکس ها شرمش می شود، خیلی زود می فهمیم دلیل رو برگرداندن او از مارک زخمی است که بالای لبش دارد. بر خلاف انتظار خود زن، مارک شیفتگی زیادی به صورت او نشان می دهد و با دوربین فیلم برداری اش از صورت او فیلم می گیرد.

مدل عکاسی مارک لوئیس

او هنگام برگشتن به خانه، با هلن، دختر همسایه اش، رو به رو می شود که از او دعوت می کند به جشن تولدش ملحق شود، اما مارک که خجالتی است طفره می رود. کمی بعد، در حالی که مارک در حال تماشای فیلم هایی است که گرفته، همان دختر در آپارتمان او را می زند و تکه یی کیک به او تعارف می کند. مارک او را به داخل خانه دعوت می کند. هلن با دیدن استودیوی خانگی مارک، از او می خواهد تا کمی از فیلم هایش را به او نشان بدهد. مارک بخشی از فیلمی عجیبی که پدرش (که نقشش را خود کارگردان فیلم، مایکل پاول، بازی می کند) از دوران کودکی خود او گرفته به هلن نشان می دهد.

در روز دیگری مارک را در استودیوی فیلم سازی یی می بینینم که همراه با دیگر عوامل فیلم مشغول ضبط صحنه یی از یک فیلم سینمایی است. ضبط فیلم تمام می شود و همه ی عوامل صحنه را ترک می کنند، اما مارک همراه با یک بازیگر زن جایگزین (Stand-in) به ملاقاتی پنهانی در همان استودیو برای ضبط کردن فیلمی از او برای رزومه ی آن بازیگر _به خیال خود بازیگر (و یا در حقیقت برای ضبط بخشی از پروژه ی مستند خود مارک)_ می رود. در اینجا مارک دست به دومین قتلش می زند، و می بینیم چطور با سر نیزه یی که در پایه ی دوربینش پنهان کرده آن زن را می کشد. بعدن وقتی عوامل ساخت فیلم می خواهند صحنه ی از فیلم را دوباره ضبط کنند، به طور اتفاقی با جسد بازیگر رو به رو می شوند. پیدا شدن جسد در استودیو باعث کشانده شدن پلیس به آن محل می شود.

دومین قربانی مارک لوئیس

در حالی که پلیس مشغول پیدا کردن سرنخی از قاتل بازیگر است، هلن که هم قدری به مارک علاقه نشان می دهد و هم از او برای تصویرگری کتابی که می خواهد چاپ کند کمک می خواهد، با او به قرار ملاقاتی در شهر می رود. بعد از بازگشتشان هلن به مارک می گوید دوست دارد مارک از او فیلم بگیرد، اما مارک به طور هیستریک به او می گوید که هرگز این کار را نخواهد کرد. او آشکارا هلن را دوست دارد و نمی تواند تصور کند که او سوژه ی فیلم (قتل) او باشد. آرک شخصیت مارک از همین جا شروع می شود. او می خواهد خودش را درمان کند، برای همین از روانپزشکی که با پلیس جهت حل پرونده ی قتل بازیگر همکاری می کند می پرسد چطور می شود مشکل چشم چرانی را درمان کرد. پزشک به ماموران پلیس می گوید که مارک از او چنین سوالی کرده، و آن ها به مارک مضنون می شوند و همه جا تعقیبش می کنند.

مارک که از درمان خودش نا امید شده، و از طرفی پی به تعقیب شدنش توسط پلیس برده، به استودیوی عکاسی می رود و مدلی که قبلن از او عکس گرفته بود را می کشد. پیش از بازگشت مارک به خانه اش، هلن که کادویی برای مارک آورده، بی غرض وارد خانه ی او می شود، اما نمی تواند جلوی کنجکاوی اش را بگیرد و آپارات او را روشن می کند، و با فیلم قتل بازیگر مواجه می شود. مارک همین لحظه سر می رسید و ناچار اعتراف می کند که او یک قاتل است. او به هلن توضیح می دهد که او تحت تاثیر آزارهای روانی پدرش تبدیل به فرد حال حاضر شده، و اینکه دوست دارد از ترسی که سوژه هایش را هنگام مرگ فرا می گیرد فیلم بگیرد. مارک اما بخاطر علاقه یی که به هلن دارد آسیبی به او نمی زند، و با رسیدن پلیس به خانه اش با همان روشی که سوژه هایش را به قتل رسانده بود خودش را می کشد.

جسد مارک لوئیس بعد از خودکشی

 
منبع

دانشنامه ی ویکیپدیا، مقاله ی «Peeping Tom) film)»، تاریخ دسترسی: 13 ژوئن 2018.

 

بخش دوم مقاله ی من درباره ی فیلم Peeping Tom، با عنوان تحلیل روانی چشم چران را نیز بخوانید.

Read the full article